Wat is een kalimba?
De Kalimba is van oorsprong een Afrikaans instrument. In diverse landen werd (en wordt) de kalimba gespeeld in traditionele muziek: Zimbabwe heeft diverse uitvoeringen van de mbira, in Tanzania vind je kalimba's met klankkast, in Guinee en Senegal heb je de kongoma, een baskalimba met 3 of 4 ijzerzaagjes op een kalebas gemonteerd. De likembe wordt in Kongo gespeeld.
Diverse Afrikaanse namen: mbira, likembe, kalimba, tshisaji, ikembe, kasayi, sansa en akadongo k’abaluru.
Hoe zit een kalimba in elkaar?
Een kalimba bestaat uit een plankje of een klankkastje met metalen staafjes erop geklemd.
Een kalimba klinkt van zichzelf tamelijk zacht, daarom worden er in Afrika vaak ringetjes aangebracht om de tongen. Dit geeft een zoemende klank, zodat de kalimba duidelijker aanwezig is in het klankbeeld van een groep instrumenten. Op de mbira uit Zimbabwe monteert men bierdoppen op het plankje om een extra ruis te verkrijgen.
Kalimba leren spelen
Het is best makkelijk om te beginnen met kalimba spelen. Je kunt al snel mooie klanken uit je kalimba toveren. Door te improviseren vind je leuke combinaties en breid je je klankenpalet steeds een beetje uit.
Omdat je je linkerduim en je rechterduim in steeds verschillende volgordes gebruikt is het tegelijk gynastiek voor je linker- en rechter hersenhelft.
Er zijn al heel veel boeken uitgegeven om kalimba te leren spelen. Deze zijn niet in klassiek notenschrift genoteerd maar geven de nummers van de tongen aan. Heel eenvoudig!
Hoe werkt het?
Houd je kalimba met 2 handen vast en sla de tongen aan met je duimen. Voor een toonladder van laag naar hoog begin je in het midden met de laagste toon en sla je de tongen aan, links en rechts om de beurt naar buiten toe voor steeds hogere tonen.
Als je bekende liedjes wilt spelen heb je een beetje discipline nodig om de precieze noten te ontdekken en de melodielijnen te beheersen.
Tips:
- Via deze website vind je veel liedjes voor de 17 tonen kalimba
- Op The Kalimba Channel vind je diverse liedjes voor onder andere de Bolf kalimba
- Zoek op internet naar kalimba-boeken zoals bv Kalimba Songbook(s)
- Op Facebook zijn diverse groepen actief zoals bv Kalimba Lovers
Welke kalimba moet ik kiezen?
Je kunt kalimba's in 2 groepen indelen:
- instrumenten die in een akkoord gestemd staan zodat er je meteen mooie sfeerklanken op speelt (Sansula's en aanverwante kalimba's van Hokema).
- instrumenten waar je melodieën op kunt spelen (Hugh Tracey, Bolf, Stigg)
De Sansula is door Hokema ontworpen. Sansula's worden in een akkoord gestemd en kunnen zonder muziekstudie door iedereen zonder enige oefening meteen bespeeld worden. Hokema maakt kalimba's op een houten blokje, en dit instrumentje wordt door hun ook gemonteerd op een ovaal trommeltje met een membraan, en heet dan Sansula. Het houten klankblokje kan vrij trillen op het membraan en klinkt daardoor heel helder en vrij. Het membraan wordt door Hokema gemaakt van verschillende materialen: cellulose, kunststof en geitenvel. Je vindt ze hier: Sansula's in onze webshop.
Kalimba's om melodieen op te spelen zijn er ook in meerdere varianten. Het meest gebruikelijk is de kalimba met diatonische toonladder, dit betekent dat je de witte toetsen van de piano speelt. De pentatonische variant is interessant om Afrikaanse en Chinese muziek op te spelen, en ook blues!
Kun je een kalimba op een plankje (zonder klankkast) ook akoestisch spelen?
Ja hoor, zo'n kalimba klinkt prima, alleen wat zachter dan een met klankkast. Je kunt een kalimba op een plankje ook op een doosje klemmen of op een tafel zodat de trilling in de doos of tafel doordringt, waarmee je de klanken versterkt. Dit effect wordt nog sterker als je de kalimba in een kalebas klemt, zoals gebruikelijk is met de mbira in Zimbabwe.
Hoe werkt de aansluiting van de pick-up microfoon?
Je kunt de kalimba op een versterker op een versterker aansluiten met een gitaarkabel, een snoer met aan 2 kanten een jackplug. Er zijn veel soorten versterkers die hier geschikt voor zijn. Een versterker die speciaal voor akoestische gitaar is gemaakt geeft het meest heldere en volle geluid. Een gitaarversterker heeft vaak allerlei ingebouwde effecten die je ook kunt gebruiken bij je kalimba-spel. Je kunt ook inpluggen op een mengpaneel of een keyboardversterker.
Kan ik een kalimba zelf stemmen?
Ja, dat is makkelijk. Met een hamertje tik je tegen een tong aan de 'buitenkant' zodat de tong langer wordt, dan gaat-ie langzamer trillen en dus lager klinken. Om de tong omhoog te stemmen moet je die korter maken, tik dan tegen de tong aan de speelkant. Om zuiver te stemmen kun je een stemapparaat gebruiken of een stem-app op je smartphone. Er zijn diverse handige apps, wij gebruiken Panotuner.
Pas op dat je het hout niet beschadigt, leg bv een stukje triplex of een oud bankpasje op de klankkast. Hokema maakt een stemijzertje waarmee je altijd precies de goede tong raakt. Een kleine hamer van ± 100 gram werkt het makkelijkst. De hamertjes die bij Chinese kalimba's worden meegeleverd zijn te licht naar onze ervaring.
Stiggelbout Slagwerk importeert al 25 jaar kalimba's, als eerste die van Hugh Tracey uit Zuid Afrika. Deze instrumenten zijn vernoemd naar Hugh Tracey, een ethno-musicoloog. Van pakweg 1930 tot 1970 heeft hij 35.000 opnames gemaakt van traditionele muziek in Zuidelijk en Centraal Afrika. Op de foto zie je Pygmeeën die hun eigen opnames terug beluisteren, zwaar onder de indruk van het feit dat er een orkest in een kist lijkt te zitten.
In dit filmpje speelt Mamour Seck een Treble Celeste Kalimba met pickup, waarbij hij een schuimplastic laagje onder de toetsen klemt, dit veroorzaakt een bijzondere vervorming. Bekijk hier een opname met twee Hugh Tracey kalimba's door Mamour Seck en Jaap Stiggelbout.
Maurice White van Earth, Wind & Fire was een van de eerste muzikanten die bekend werd met een kalimba in de popmuziek. Langzamerhand wordt het steeds meer toegepast in allerlei muzieksoorten.
