Wat is eigenlijk het verschil tussen een handpan en een tongdrum?
Allereerst zijn er veel overeenkomsten: het zijn beide ronde metalen klankkasten met meestal 8 á 9 tonen in een cirkel. De volgorde van de tonen is zo gekozen dat je het instrument intuïtief kunt bespelen, zonder dat je daarvoor eerst les hoeft te nemen.
Een handpan heeft gehamerde vlakken, vergelijkbaar met een steeldrum.
De klank is warm en rijk. De tonen klinken niet heel lang door.
Omdat het erg veel werk is om een handpan precies op toon te krijgen met de juiste boventonen zijn handpannen best duur. Een handpan wordt diverse keren verhit en genitreerd. Tijdens het verhitten in de oven wordt er een gas toegevoegd dat het staal harder maakt en roestvast. Na het afkoelen moet de pan weer opnieuw fijngestemd worden. Dit wordt diverse keren herhaald. Hoe vaker dit wordt gedaan hoe mooier en rijker de klank wordt, en hoe stabieler het staal wordt.
Handpannen hebben een diameter tussen 55 cm en 60 cm, zo’n grootte is nodig om genoeg grote vlakken aan te kunnen brengen. Hoe lager de gewenste toon, hoe groter het vlak wordt.
Je bespeelt een handpan met je hand (de naam zegt het al), beter gezegd met je vingers. Er zijn allerlei effecten mogelijk, probeer zelf zo veel mogelijk uit te vinden, en kijk youtube video’s met tips
Een tongdrum heeft tongen die uit het staal van de klankkast zijn uitgesneden.
De tonen klinken bij de meeste handpannen vrij lang door. Tongdrums kunnen machinaal vervaardigd worden en zijn zodoende goedkoper dan handpannen.
Een tongdrum is kleiner dan een handpan: van 20 cm tot maximaal 50 cm.
Je kunt een tongdrum het makkelijkst bespelen met stokjes met een rubber of siliconen bol. Met je vingers kan ook, maar dat is lastiger.
Kiezen:
Het belangrijkste blijft de klank en de toonladder (samenstelling van tonen) die uiteindelijk de totale sfeer van de handpan bepalen.
Meer info vind je hier (onderaan deze pagina): https://www.stiggelbout.nl/alle-instrumenten/handpannen-tongdrums/
Voor cursussen en workshops hebben wij een goede connectie:
Handpan / Percussie Cursus & Workshop
Atelier dell 'Arte
Oosteinde 22, 8351 HB
Wapserveen, Drenthe
Speeltips voor beginnende handpan- en tongdrumspelers
Als je een handpan / tongdrum hebt aangeschaft kun je al heel snel mooie klanken maken. Het fijne van handpannen en tongdrums is dat je er intuïtief op kunt spelen en dat alle tonen goed combineren. Als je je na een tijdje wat verder wilt ontwikkelen op je instrument en meer stukjes muziek wilt gaan maken geven we hierbij een aantal tips om vertrouwd te raken met je instrument, en verder te komen met je muzikale ontwikkeling.
- Allereerst ben je op zoek naar een lange, zo vol mogelijk klinkende toon. Dit bereik je door met je vingertoppen de tongen aan de uiteinden zo kort mogelijk aan te slaan, het liefst met de onderkant in plaats van met de top van je vinger. Lang contact met de vinger betekent een gedempt geluid, dit probeer je te voorkomen. Met andere woorden: het optillen / vlug terugtrekken van de vinger is nog belangrijker dan het aanslaan zelf. Daarnaast kun je ook speciale stokjes gebruiken met een rubber bol, waardoor deze volle toon gemakkelijk bereikt wordt.
- Houd iedere keer als je begint met spelen hetzelfde speelvlak naar jezelf gericht. Dit is vaak de laagste toon / het grootste speelvlak of het een na laagste / grootste indien je grondtoon in het midden zit.
- Oefen de ‘toonladder’ van jouw instrument door te beginnen met de centrale toon / grondtoon in het midden of als jouw instrument dit niet heeft met het grootste speelvlak. Zoek dan je weg van laag naar hoog / van groot naar klein omhoog.
- Ben je hier helemaal mee vertrouwd geraakt en je de volgorde omhoog kunt dromen, begin dan pas met de weg terug, dus van hoog naar laag.
- Speel 2. en 3. vrij in de maat, bijvoorbeeld langzaam beginnen en steeds sneller naar boven en vertragen naar beneden. Probeer dit ook strak in maat op verschillende tempi. De sleutel tot succes is altijd zeer langzaam beginnen. Snelheid komt met de tijd.
- Experimenteer met de samenklank van 2 speelvlakken tegelijkertijd. De meeste tonen zullen goed met elkaar samengaan, maar soms wringt een bepaalde combinatie. Probeer deze wringende / dissonante combinatie(s) te onthouden en te vermijden in je spel of juist gebruiken voor een verrassend of spannend moment.
- Begin nu met het combineren van de losse klanken (uit jouw toonladder) met de samenklanken die goed werken / consonant zijn.
- Als je al een trommel bespeelt zoals bv een djembé, tabla of conga's, probeer dan die ritmes over te zetten op je handpan. Met weinig tonen bereik je een groot effect.
- Ben je op zoek naar meer inspiratie, dan biedt het internet (met name YouTube) veel geluid- en beeldmateriaal om je creativiteit te prikkelen. Je kunt bewegingen die je ziet nadoen op jouw instrument, ook al heeft deze een andere stemming.
Jorik de Beer speelt op de Gadung Handpan (Foto: The Wong Janice)
Waarom noteren wij de noten op deze manier?
Je kunt de noten van een melodie-instrument op meerdere manieren noteren. Bij handpannen worden de noten vaak genoteerd als A B C enz. Het lijkt ons beter om de notatie van de klassieke westerse muziekpraktijk te hanteren. Daarmee kan iedereen, van beginner tot professionele muzikant, snel begrijpen welke noten een instrument omvat en wat het bereik is ten opzichte van andere instrumenten zoals b.v. een piano, een gitaar of een blokfluit.
Bij handpannen staat de grondtoon en de soort toonladder vast. Speel je samen met anderen of heb je meerdere instrumenten die bij elkaar moeten passen? Dan is het fijn om inzicht te hebben in het toonmateriaal dat ieder instrument heeft. De klassieke manier van noteren geeft behalve informatie over de noten ook inzicht in het bereik van het instrument.
Hoofdletters worden gebruikt voor het groot octaaf, de lage tonen. Kleine letters voor het kleine octaaf, de hoge tonen. Vanaf de centrale c’ (de toets in het midden van de piano) gebruiken we een apostrof om octaven erboven aan te geven. Dan spreken van ééngestreept, tweegestreept en driegestreept octaaf.
Hieronder twee voorbeelden:
Alto Kalimba van Hugh Tracey. De naam zegt het al; dit instrument is vergelijkbaar met het stembereik van een alt (vrouwelijke zangstem). Het bereik is in dit geval van ‘g klein’ tot ‘g tweegestreept’. Daarnaast is g de grondtoon en heeft dit instrument een majeur toonladder: g - a - b - c' - d' - e' - f#' - g' - a' - b' - c'' - d'' - e'' - f#'' - g''
De RAV drum E-low Pygmy heeft een ander bereik. Dit instrument klinkt een stuk lager dan bovengenoemde kalimba. De onderste drie tonen bevinden zich in het basregister (het groot octaaf), vervolgens 5 tonen in het klein octaaf en 1 toon boven de centrale c’: d ééngestreept: E – A – B – c – e – g – a – b – d’
Op de muziekbalk kun je aan de positie (hoog/laag) zien waar de noten staan met hun benaming:
Kun je de tongen van een tongdrum stemmen?
Ja dat kan, maar alleen omlaag en niet omhoog. Dat kun je doen met magneten die je aan de binnenkant van de drum op de tongen plaatst. De tongen worden daarmee zwaarder, ze gaan langzamer trillen en dus lager klinken. In de webshop vind je een setje van 8 zeer sterke magneten. Begin met een magneet aan de zijkant te plaatsen waar die nog geen invloed heeft. Daarna schuif je de magneet steeds een stukje naar het uiteinde toe, totdat de gewenste toonhoogte bereikt is. Je kunt een tong 2 á 3 halve tonen naar beneden stemmen. Op deze manier kun je ook je tongdrum in A432 zetten. Met magneten kun je veel variaties in akkoorden realiseren. Als je je tongdrum weer in de oorspronkelijke stemming wilt terugzetten schuifjede magneten helemaal naar de zijkant van de klankkast zodat ze geen enkele invloed meer hebben. Het lukt alleen bij tongdrums waar je met je hand in kunt om de magneten te verschuiven. Gebruik een stem-apparaatje of een stem-app op je smartphone. Hoe preciezer je stemt, hoe mooier de klank van het instrument.
Kun je de tonen van een handpan beïnvloeden met magneten?
Nee, dat kan niet. Als je magneten op een handpan plaatst krijg je alleen vreemde rammel-effecten maar geen verandering van de toonhoogte.
Hoe onderhoud je een handpan?
Het beste neem je na elke keer dat je hebt gespeeld de pan af met een zacht doekje, om het zweet (zout en zuur) er af te vegen. Eens in de 3 weken breng je met hetzelfde doekje een beetje handpan-olie aan. Daarmee wordt het staal van de handpan 'gevoed'. Dit zorgt ervoor dat roest geen kans krijgt om op het staal in te werken. Bewaar de handpan in een droge ruimte, dus niet in een vochtig schuurtje. Ga liever niet aan het strand zitten, want de omgeving is daar zout en vochtig.
